सानो देशका ठुला मान्छे

-शशी पौडेल
अघिल्लो हप्ता एक नेपाली बहिनी आफ्नो पतिका साथ छोरा पनि लिएर मकहाँ भेट्न आइन् । यस्तै डेड दशक अघि ती बहिनीको बिबाहमा म अनुबादक एवं केटी पट्टीको साछीका रुपमा उपस्थित थिंए । त्यसपछि मेरो उनी र उनको पतिसंग लामो समयसम्म सम्पर्क थिएन । हामी हाम्बर्गमा आएपछि उनिसंगको सम्पर्क अलि बाक्लियो । अचानक उनले एकदिन अघि टेलीफोन गरिन् र अर्को दिन मकहाँ आउन चाहेको कुरा बताएकि थिइन् । म उनिभन्दा एकदशक अघि युरोप छिरेको हुँ, सायद ममापनि थुप्रै परिवर्तन आएहोला, कपाल फुले, अनुहार चाउरी भयो । समग्रमा भन्दा उमेरले डाँडा काट्यो । तर उनमा आएको परिवर्तनले भने मेरो मनमा एक अनौठो तरंग ल्यायो ।
उनी लामो कुर्था सुरुवाल लगाएकि, लामो कपाललाइ कम्मरसम्म झारेर कोरेकी, भुतुक्क लज्जालु, बोल्दा नेपाली संभ्रान्त हजुर, आइसियोस्, गइसियोस् र बसियियोस् जस्ता भाषामा बोल्ने गर्थिन् । त्यसैले  बिदेशीसंग बिहे गर्न लागेकी केटीहरुले पनि नेपाली संस्कारलाइ भुलेका छैनन् भनेर मैले धेरैठाँउ उदाहरण समेत दिने गरेको थिंए ।
उनि बाहिर ढोकाबाटै चर्को आवाजमा हाँस्दै भित्र पसिन्, क्रमस उनको पति र छोरा । उनिहरु झण्डै ५ घण्टा हामीकहाँ बसे । मैले उनको हाव, भाव, खवाइ र पहिरनमा आएको परिवर्तनलाइ नियालेर हेरीरहें । कपाल काट्नु, कतै लामो र कतै छोटो बनाउनु, अनि मोटाउने डरले थोरै खानुलाइ मैले स्वाभाबिक रुपमा लिंए । कपालमा थुप्रैरंगहरु लगाएर इन्द्रेणी बनाएकोमा पनि सारै अनौठो मान्दिन ।
तर उनलाइ एउटा छाेंटो कट्टु र पछाडी नागैं देखिने अनि छाती मात्र छोपिने पहिरनमा देख्दा भने म खेल मैदानमा छरिएको कौडा जस्तै चित परें । त्यतिले पुगेन छ, बिचरा नानीले डेड दशक भित्रै नेपाली भाषा पनि भुसुक्कै बिर्सिन् रे । उनका अनुसार अव उनलाइ नेपाली बोल्न पनि त्यति राम्रो आउदैन रे । फटाक् फुटुक अंग्रेजी बोल्ने गर्थिन्, त्यो पनि मासु पोलेर खाएझै पोलेरै खाइछन् । जर्मन भाषा त झन् उनलाइ काँचो पिडालु जस्तो न निल्न सक्ने न ओकल्न सक्ने रे । उनले आफ्नो मनको बह पोख्न संसारका कुनै पनि भाषाले साथ नदिने रहे छ । कुराकानी क्रममा उनले भर्खरै बोल्न सिकेका बच्चाहरुको बोली नफुटे जस्तो गरी मलाइ अंग्रेजी सिकाइदिनुस् न  भन्दै जर्मन भाषामा बोलिन् । त्यसैबीच कुरा काटेर उनको पतिले भने तँ जर्मनीमा छस् पहिले जर्मन भाषा सिक् अनि बल्ल अरु भाषाको कुरा गर त्यो भन्दा त बरु नेपाली नै सिक न ।
एक बर्ष अघि मेरो एउटा अर्को अर्ध नेपाली परिवारसंग परिचय भयो । यस्तै सात दशक नाघेका जर्मन पुरुष अनि पाँच दशकमा भर्खर टेकेकी नेपाली मूलकि पत्नी र दुइ दशकको हाराहारीमा पुग्न लागेकी नेपालमै जन्मेकी धर्म छोरी । बिगत तीन दशक अघि नेपालमा पुगेका जर्मन नागरिकसंग चिनजान भएको र उनैसंग बिहे गरेर पछि जर्मनी छिरेकी अर्कि नेपाली नारीको हालत त झन बेदनापूर्ण पो रहेछ । उनको दिमाग यती गरीव रहेछ कि त्यसको नाप जाँच गर्ने यन्त्र नै छैन जस्तो लाग्छ । तर ती नारीले भने आफ्नो त्यो बौद्धिक दरिद्तालाइ निकै ठुलो मान्छे भन्ठान्छिन् ।
नयाँ चिनजान भएको हैसियतले हामीले उनिहरुलाइ नयाँ  बर्ष२०१४को बेला पारेर एक साँझ खाना खाने भनेर बोलायौं । खाना खाने तयारी गर्दै थियौं, उनले सोधिन् के हो खाने कुरा ? मेरो पति र छोरीले त दालभात मन पराउन्न् ।  नेपालीकहाँ जहाँ गए पनि दालभात नै पकाउछन् अनि हामी भोकै घर फर्किनु पर्छ । मैले पनि दालभात खान्न । हामी त केवाफ, पिज्जा, रोष्ट अनि कार्तोफिल(आलु) पो खान्छम् । अव जर्मनीमा आएर पनि के दालभात खानु ? छि नेपालीहरुले युरोप आएर पनि कति नसिकेका ? मलाइ त नेपाली बोल्न पनि मन पर्दैन । उनले नेपालीहरुलाइ गाली गर्दै भनिन् यी नेपालीहरु खान नपाएर बिदेश पसेका छन् अनि के सिकुन् जर्मनीका आनीबानीहरु ? उनले गाली गर्ने क्रममा अगाडी भनिन् यी नेपालीहरु खाली कालो काम गर्छन् सरकारलाइ तिर्नुपर्ने कर तिर्दैनन् । त्यसैले मैले त नेपालीहरुको एउटा पार्टी भैरहेको बेला पुलिसलाइ टेलिफोन गरेर पुलिस बोलाइ दिएं । ४- ५ जना कतिलाइ त नेपालनै फर्काइ दियो ।  नेपाली खानालाइ उनले गाली गरिन् त्यो सहें । नेपालीहरुलाइ तथानाम गाली गरिन् त्यो पनि सहें । तर नेपाली भाषालाइ गाली गरेकोमा भने मेरो चित्त नराम्रोसंग दुख्यो ।
एक बर्ष अघि म बाध्यताबश उनिहरुकोमा दुइरात बास बस्नु परेको थियो त्यतिबेला उनले मलाइ आफ्नी छोरी र आफुलाइ अंग्रेजी सिकाउन आग्रह गरेकी थिइन् । मैले उनीसंग बरु छोरीलाइ पहिले नेपाली भाषा सिकाए बेश हुने तर्क गरेको थिंए ।  जवाफमा उनले भनेकी थिइन्  नेपाली भाषा अब किन चाहियो ? कहिलेकाँही नेपाल गयौं भने त्यहाँ सबैले अंग्रेजी बुझ्छन् ।  जर्मनी आए देखी नेपाल त्यति गएकै छैन, छुट्टी मनाउन हामी बरु अरुनै देश जान्छौं  भने अब किन नेपाली भाषा ?
अव किन नेपाली भाषा ?
आफुलाइ मपाँइ भन्नेहरु मैले बेलायतमा पनि अनगिन्ती भेटें । केही बर्ष अघि तिहारको बेला थियो । मेरा एकजना आफन्तले तिहारको सम्झनामा केही घण्टा संगै बसौं न अंकल भनेर आग्रह गरे । हामी पनि हुन्छ नित भनेर गयौं । उनले त्यसदिन एकजना पेशाले डाक्टरलाइ पनि निम्त्याएका रहेछन् । उनकि पत्नी र दुइ छोरीहरु पनि संगै आएका थिए । केही घण्टा गफगाफ र तास पनि खेल्यौं । मैले त्यतिबेला बेलायतबाट प्रकाशित हुने नेपाली भाषाको साप्ताहिक एभरेष्ट टाइम्सको सम्पादन गर्थें । त्यसैले मैले उनको ठेगानामा एउटा प्रति पठाइ दिएं । त्यो पत्रिका पाए पछि उनी आगो भएछन् र पत्नीलाइ धुमधाम गाली गरेछन् । एक दिन उनले मलाइ टेलिफोन गरे र भने यो नेपाली भाषाको पत्रिका मलाइ किन पठाएको ? यो कसले पढ्छ ? यो भाषा अव हामीलाइ किन चाहियो ? हामी त बेलायती, तपाइलाइ त्यतिपनि थाहा छैन ? मैले उनलाइ शान्त हुने आग्रह गर्दै भनें , हेर्नुहोस् यसले तपाइको केही नाश गर्ने छैन बरु फाइदानै हुने छ, तपाइका छोरीहरुलाइ नेपालमा पढेको नेपाली भाषा फेरी सम्झना गराउने छ । मातृभाषा हो यसको अपमान नगरौं ।
उनी झन रिसाउदै भने संसारका यती धेरै मान्छे नेपाली भाषा, नेपाली खाना र नेपाली संस्कृती बिना बाँचेका छन् भने हाम्रा छोरीहरुलाइ किन चाहियो ? तपाइको भाषण आफैसंग राख्नुस् अनि मेरो सफा घरलाइ फोहर गराउन र रद्धीको टोकरीमा फाल्ने काम बढाउन पत्रिका मलाइ नपठाउनुस् ।
उनका यी कुरा सुने पछि मैले मनमनै कुरा गरें, आखिर मान्छे सानो र गरीव देशमा जन्मेर के भो र आफु अनि नितान्त आफु ठुलो बनेपछि  जीबनको सार्थकता त्यही भेटिन्छ सायद ? यद्यपी आफु ठुलो बनेको हेर्न आफ्नो आँखामा आफैले लगाएको चस्माको रंग चाहीं फरक फरक हुने रहेछ । यसैले होला संसारका बिभिन्न कुना, ठुला वा साना देशमा पुगेको नेपाली डायस्पोरा ठुलो मान्छे बन्ने म्याराथुन दौडमा छन् तर दुर्भाग्य यो म्याथुन दौडमा उनिहरुले नेपाल, नेपालित्व, बिर्षेर जन्मभूमी र कर्मभूमी बीचको फरक छुट्ट्याउन सकिरहेका छैनन् ।